Abaixo tedes un resumo do informe do Consello da Cultura Galega, publicado o 13 de outubro do 2014, redactado a petición da Plataforma, e no que se manifesta o seu desacordo co uso hoteleiro que a Xunta quere darlle a unha parte fundamental do castelo. A Plataforma séntese leximitada e reforzada nas súas reivindicacións, xa que é a opinión de persoas expertas, dun organismo oficial da Autonomía de Galicia, asesor en temas culturais do goberno galego. Aínda que o informe non é vinculante, a Xunta non ten a obrigación de legal de ter en conta as súas recomendacións, cremos unha Administración responsable, atenta aos intereses xerais, debería tomar nota e actuar en consecuencia ante o prestixio dos autores e da institución que o emite.
Na ligazón podedes ler o informe completo:
INTRODUCIÓN
Na
elaboración do presente informe analizamos a problemática en xeral, tentando examinar
as visións do aparente desacordo, a de
parte da cidadanía que se identifica con Monterrei como Monumento e Conxunto
Histórico e a das administracións públicas que deben velar polos seus valores
culturais e pola busca duns usos que aposten pola salvagarda deses valores e
pola súa sustentabilidade.
(...)
O Castelo de Monterrei é entendido como o elemento
máis senlleiro dun conxunto defensivo que constitúe un dos mellor conservados
no espazo transfronteirizo galaico-portugués, un espazo que responde a, polo
menos, dúas lóxicas defensivas distintas, medieval e moderna, respectivamente.
(...)
E, por
último, inténtase facer fincapé na necesidade de establecer un plan de actuación integral en todo este
conxunto que permita caracterizalo adecuadamente, recuperalo, poñelo en valor e
visibilizalo dende o respecto ao seu significado patrimonial, histórico,
arquitectónico, artístico ou identitario.
(...)
3. DEBATE DAS PROPOSTAS
3.1. Caracterización do conxunto de Monterrei
(...)
Evidentemente,
non é un Castelo sen máis, pois o
que se percibe, aínda partindo dalgunha fundación medieval como a chamada Torre
da Homenaxe, é que tivo un desenvolvemento procesual complexo e rico que fai
que hoxe se aprecie máis como un conxunto construído sobre unha atalaia natural
que logo foi adquirindo transformacións e novas construcións que o fan parecer
unha gran fortaleza.
Esa gran
fortaleza inclúe estruturas medievais e
outras posteriores, como o Palacio dos Condes de Monterrei, a igrexa ou os
diferentes casaríos, estruturados todos eles por espazos abertos, rueiros e os
camiños que, ladeiras abaixo ata o norte ou o sur, establecen unhas
peculiares e especiais relacións espaciais con base na topografía natural e
estratéxica orixinal (o ambiente).
(...) Por
iso, se a patrimonialización cultural
deste amplo e complexo Ben de dimensión territorial se caracteriza só como
Castelo ou como Fortaleza estaríanse a limitar a súa comprensión adecuada e,
polo tanto, o conseguinte acceso cultural a ese Ben. Iso implicaría, ademais,
que se estaría a comprometer a súa axeitada protección, conservación e
restauración compatibilizadas cos procesos e usos históricos que o xeraron.
(...)
(...) a Lei
do patrimonio cultural de Galicia reclama para este tipo de bens
construídos a consideración de Conxunto Histórico ou a de Sitio Histórico.
A de Conxunto Histórico parece a que máis se
adecúa xa que a súa definición é a dunha “agrupación de bens inmobles que
forman unha unidade de asentamento, continua ou dispersa, condicionada por unha
estrutura física e representativa da evolución dunha comunidade humana, por ser
testemuño da súa cultura ou constituír un valor de uso e gozo para a
colectividade, aínda que individualmente non teñan unha especial relevancia”. Que ese conxunto é vivenciado pola
cidadanía como depositario dunha parte da súa cultura e que lle confiren un
valor de gozo propio é evidente, polo que se cumpre a esencia da definición de
lei, pero é que, ademais, neste caso, esa agrupación de bens ten tamén especial
relevancia.
(...)
De cara á
súa conservación e protección, debe comezarse pola elaboración dun Plan Especial de Protección e Rehabilitación
para o Conxunto e, nos casos dos inmobles excepcionais, a redacción ou finalización
do correspondente Plan Director.
(...)
En calquera
caso, o proxecto de intervención debería redactarse, revisarse neste caso,
dende as cautelas, orientacións e consideracións propostas por eses plans ou informes
sectoriais pre-proxectuais (Plan
Especial e Plan Director).
(...)
3.2. O Plan de Usos no Palacio dos Condes e as
obras actualmente en curso no conxunto histórico de Monterrei
(...) a priori é indubidable que todo o
conxunto de Monterrei debería ser obxecto dunha posta en valor, restauración ou rehabilitación que impida a súa
progresiva ruína, aspecto en que xa incidía no seu momento o estudoso de
Verín e Monterrei Xesús Taboada Chivite (...).
(...)
Tal e como
comentamos nas reflexións anteriores, establecer un Plan Director e/ou Plan
Especial ou unha figura similar sería moi aconsellable como punto de partida antes
de promover ou continuar calquera outro tipo de actuación.
(...)
Respecto á idea de dispor dun hotel dentro do
Palacio dos Condes e doutras edificacións, como se pretende no proxecto
actual, á vista dos datos de que dispoñemos e tendo en conta a entidade do
elemento co que estamos a tratar, o seu valor histórico, a súa
significatividade construtiva e histórico-artística, o seu papel na paisaxe
fortificada transfronteiriza ou a súa entidade patrimonial e conformadora dun
ámbito e dunha contorna ou un ambiente, dende
a Sección de Patrimonio e Bens Culturais do CCG non cremos que este sexa o uso
máis adecuado para rehabilitar o lugar.
(...)
Consideramos
que as obras deberían revisarse
dende os criterios que estamos a expoñer para determinar se son ou non
compatibles con usos históricos dos espazos e fábricas do Castelo e aclarar se
teñen en conta a condición de BIC non só do edificio en si, senón do Conxunto
Histórico, que tamén debería ser BIC, e dilucidar se, en efecto, é un hotel o
uso máis axeitado nesa localización no ámbito interior do Conxunto Histórico que
de facto é o de Monterrei.
(...)
4. PROPOSTAS E CONCLUSIÓNS
4.1. Propostas
Consideramos
que este informe debe entenderse non só como unha reflexión ou unha crítica
ante unha actuación concreta, xa iniciada, sobre un Conxunto Histórico da magnitude
do Castelo de Monterrei, senón que debe servir tamén para establecer un proceso de debate, posiblemente
esquecido ata o momento, sobre que supón o Castelo de Monterrei na súa
contorna, como arquitectura, como elemento histórico ou como fito paisaxístico;
sobre as relacións que se producen entre este elemento, a paisaxe onde se implanta
e a cidadanía que o percibe e que o vive; sobre cal debe ser a súa función no territorio
como fito cultural; sobre cal debe ser o seu uso; sobre como mantelo e
sostelo...
(...)
Dende a
Sección propoñemos, á vista de todo o comentado, dúas liñas de actuación:
1. Establecer cal é a figura de protección máis
adecuada para este Castelo e o conxunto onde se localiza e levala a cabo.
2. Reconsiderar criticamente a actuación iniciada e
establecer un período de reflexión aberto que acolla a todos os axentes
implicados nunha toma de decisión tan importante como é un cambio de uso tan
significativo nun espazo arquitectónico e nun conxunto deste tipo, xa que ese
cambio de uso pode modificalo definitivamente de cara ao futuro.
(...)
(...) á hora
de compatibilizar os usos dunha rehabilitación, é conveniente incidir na necesidade de entender esta paisaxe, este
conxunto, como o resultado dun proceso histórico, funcional, cultural,
económico e tamén simbólico, non como pequenas parcelas con sentido unicamente
individual. Calquera cambio que se faga en Monterrei, no Castelo de Monterrei,
afectará a totalidade desta unidade paisaxística, deste conxunto histórico.
(...)
(...) Cremos que se poden establecer varios
niveles de significado en toda esta paisaxe, e con eles varias figuras de
protección. O primeiro, o BIC no que
quedarían incluídas tanto o Castelo, as estruturas da fortaleza como os
conventos da Compañía e de San Francisco, que forma unha unidade defensiva,
que queda perfectamente individualizada nos diferentes planos do século XVIII.
Un segundo
nivel de significado, tamén defensivo, acolle outras construcións situadas na dorsal que tiñan como obxectivo o
control do val do Támega e das distintas vías de entrada a Galicia dende
Portugal e Castela.
(...)
4.2. Conclusións
1.
Consideramos necesario facer unha
declaración de Conxunto Histórico que protexa este elemento territorial, que,
como xa vimos, ten unha grande importancia histórica, arquitectónica,
arqueolóxica, artística e, por suposto, patrimonial, para Monterrei, a comarca,
a fronteira, a provincia de Ourense e, por suposto, Galicia, xa que é un
dos exemplos máis importantes da nosa arquitectura militar medieval e moderna.
Neste sentido, consideramos que a súa transformación nun espazo de novos usos
debería implicar un proceso importante de reflexión que se debe levar a cabo de
forma colexiada e colectiva, contando
con todos os axentes implicados: administracións, xestores, investigadores e,
por suposto, os veciños do val de Monterrei.
2. Cremos
que debe revisarse o destino para un uso
hoteleiro dunha parte do actual edificio do Castelo dado que xa existe un
edificio destinado a este uso a 400 metros do mesmo e que ten problemas de
sostemento; de feito, no ámbito do mesmo Conxunto Histórico habería cando
menos tres edificios diferentes moi importantes dedicados a uso hoteleiro, e,
ademais, na nova localización, reducirase á metade a oferta de habitacións coas
que conta actualmente o parador. Desde o noso punto de vista, talvez sería máis atinado facer un plan de
viabilidade do parador xa existente, adaptalo ás novas necesidades do turismo,
elaborar ou rematar un Plan Director do Castelo que contemple uns detallados
estudos previos e que incida no seu papel como elemento dinamizador da comarca,
incentivo turístico-cultural e complemento do espazo hoteleiro. Esta podería
ser unha vía alternativa, aínda que tamén poderían existir outras, tales como investigar
e restaurar-conservar as estruturas e fábricas defensivas e residenciais do casarío
e dos espazos vilegos coa ollada posta, por exemplo, no que se fixo en Valença do
Minho, outro Conxunto e asentamento transfonteirizo.
3.
Entendemos que o Castelo de Monterrei é
un exemplo máis do importante arraigamento que se dá a miúdo entre a cidadanía
e o seu patrimonio, do que ela é depositaria e co que ten uns importantes lazos
de identidade. Seguro que os axentes máis directamente responsables do
proceso de patrimonialización deste Ben, a cidadanía, non se oporán a que se
fagan obras que son necesarias no Castelo e na fortaleza, nin a que se
rehabilite e se poña en uso, xa que unha
arquitectura en desuso é unha arquitectura “morta”. Todos somos conscientes
de que a vivencia dos valores dun Ben é,
sempre, mellor a través do seu uso, pero o que parece que é claro e que
esa cidadanía non quere calquera destino para o seu patrimonio fidelizado. Os
veciños e as veciñas de Monterrei, Verín, Pazos, Mixós, Vilaza, Oímbra,
Albarellos, Tamaguelos, Mourazos... séntense identificados co “Castelo de
Monterrei” porque non deixa de ser unha
icona na súa paisaxe real e imaxinaria.
Por último,
propoñemos que, antes de continuar as obras no sentido do proxecto reformado, sería oportuno ter en conta as
consideracións deste informe.
Neste
sentido, o Consello de Cultura Galega, como ten feito noutras ocasións, está aberto
á realización de “conferencias de
consenso”, orientadas á procura da converxencia e síntese dos diferentes
criterios e valoracións que este “debate público” reportou aos procesos
culturais de Galicia.
"O artista Fernando
Barreira colabora coa Plataforma Cidadá para a Defensa do Castelo de
Monterrei cunha edición limitada de 200 serigrafías da súa obra O soñador de tempos, un fermoso collage cheo
de elementos diversos cos que o artista, de maneira magnificamente
irónica, tenta plasmar a ilóxica decisión da Xunta de empregar o
histórico edificio como recinto hostaleiro.
Na
súa ilustración aprezamos o Castelo sobre un fondo vermello con tres
esferas, flanqueado por dous canóns para turistas (...) e algo mudado
respecto á actualidade, cunha grande antena parabólica, unha piscina ou
mesmo un tendal para roupa do grupo Inditex. Esta retranca gráfica
vémola incluso máis clara nas tres figuras que aparecen baixo o Castelo,
nunha sorte de entrada de hotel (co nome de Monterrei sarcasticamente
afrancesado: Montelerruá) grandilocuente e innecesaria, e onde unha das figuras defeca (figuradamente) no pobo.
