Unidade Didáctica dos Bolechas para coñecer o Entroido

http://osbolechas.com/o-entroido/entroido.pdf

Fotos aéreas, de 1945 ao 2011

Magnífica serie de fotografías aéreas, de Verín e Monterrei, que nos ofrece o sempre interesante blog Historia e historias da comarca de Monterrei. Alí podedes velas todas, deixamos aquí a primeira (1945) e a última (2011).

Os Vellarrois (A Veiga do Seixo e Castrelo de Cima- Riós)

No lugar de Veiga do Seixo (Riós), en tempos de Entroido, saían unhas máscaras, hoxe desaparecidas, chamadas vellarrois. Compúñanse dunha carauta feita de forte cartón, que representaba unha faciana humana, na que resaltaba un longo e afiado nariz, con bigotes e barba feitos de la de ovella de cor negra; destacaban tamén, pintadas, as cellas e as pestanas, e na boca –entreaberta– unha branca dentadura; nas partes laterais da carauta púñanlle unhas grandes orellas de papel dobrado en forma de acordeón. A parte posterior era recuberta con papel de cores chamativas. A carauta levaba enriba unha especie de pucho, en forma de coroa real, feita de vimbios entrelazados e enfeitados con papeis de cores que eran pegados con masa feita de farelos e auga. Remataba a coroa unha escarapela da que penduraban moitas fitas de cores. Na base frontal da coroa –preto da carauta– colocábanse chamativas e variadas postais.

O traxe levaba unha camisola (camiseta de felpa), enfeitada con fitas de papeis de cores que formaban un debuxo en ángulo, rematando o vértice case que na cintura, por debaixo do peito tiña unha especie de escarapela da que penduraban fitas de cores; nos hombreiros tamén levaban escarapelas das que igualmente penduraban fitas de cores. O calzón (de felpa), era enfeitado coséndolle cintas de papeis de seda, ou rizado de varias cores, formando liñas horizontais. No pescozo levaba un pano de cor branca, e na cintura unha faixa, tamén de cor branca, debaixo dun cinto con esquilas. Nas pernas levaba polainas de coiro ata os xeonllos, abrochadas con febillas, e nas mans luvas de cor branca. Portaba un farrampo ou tralla, que se asemellaba a un mallo, feito cun mango de pau e unha tira de pel, ás veces forrada con tea de saco de esparto. Co farrampo zorregaban a cantos atopaban polas rúas ao seu paso.

Estas máscaras –en grupo– saían a pedir as viandas e mesmo cartos pola aldea e os lugares veciños, para logo facer un xantar entre todos os mozos, co recolectado, o Domingo de Piñata. Xerardo Dasairas ao falar do entroido no Val de Monterrei (O Entroido en Terras de Monterrei, ed. do Cumio) dá conta de que estas máscaras tiñan por costume xuntarse para logo ir todos enmascarados, en grupo, á capela onde estaba a imaxe de Santa Ana, e de seguido daban unha volta arredor da capela, pedindo que a Santiña lles dera sorte nas súas andaduras petitorias pola contorna, e segue dicindo que en ocasións, pernoctando no camiño, percorreron os lugares de Pena do Souto, O Navallo, Castrelo de Abaixo, Covelas, As Vendas da Barreira, e mesmo San Lourenzo e Pentes, xa no concello da Gudiña, como aínda recorda hoxe algún paisano entrado en anos.

O grupo de enmascarados (vellarrois), era acompañado pola madama, moza disfrazada ou engalanada con elegantes roupas, e tamén por un farrampón, mozo disfrazado con roupas vellas e a faciana tapada, este farrampón era o que se encargaba de recoller os aguinaldos de porta en porta.

Subliñar que no veciño lugar de Castrelo de Cima (tamén do Riós) había unha máscara idéntica á da Veiga do Seixo, chamada tamén vellarrón, só que en vez de estar enfeitada con papeis de cores, estaba adornada con tiras de tea de distintas cores combinadas. A ritualidade que empregaba era a mesma ca a da Veiga do Seixo. A xente cando pasaba dicíalle ¡Vello, vello, vellarrón, mete os cartos no bolsón!, era para que gardara os cartos que algúns lle daban (que naquelas datas serían máis ben poucos); polo mesmo motivo e de parecida forma lle dicína aos cigarrois no Val de Verín: ¡Cigarrón, lapón, mete os cartos no bolsón! Confeccionaban moi ben estas máscaras en Castrelo de Cima, entre outros, o Sr. Manuel d'Anta, de alcume 'O Mudo', o Sr. Francisco Gago, o Sr. Francisco Vaz, axudados para facer a vestimenta pola Sra. Mª Rosa e máis Sra. Aurora da Tía Luisa. De preparar a comida encargábanse por veces a Sra. Concepción, a Sra. Aurora e a Sra. Edelmira. O Luis do Tío Silvino desempeñaba moi ben o papel de farrampón, ás veces acompañado por un cadelo todo traxeado. Cada un confeccionaba a súa máscara, con segredo e tratando sempre de que fora mellor engalanada ca a dos outros veciños; así o conta Antonio Gago, natural deste lugar.

Mitos, crenzas e costumes da raia seca. A máxica fronteira Galego-Portuguesa; José Rodríguez Cruz, Antonio Lourenço Fontes; editorial Ir Indo (2004) pax. 281-283

«Hacer la careta del Vellarrón me da vida»

Entrevista | Adelino Rodríguez Martínez PROFESOR DE RIÓS

• Angelines González Verín La Voz de Galicia

Adelino Rodríguez Martínez ha colaborado en la recuperación del traje típico del Entroido de su municipio, Riós, el Vellarrón. Después de un amplio y minucioso estudio ha elaborado la careta de esta máscara. Para recuperar la cultura carnavalesca del municipio ha enseñado a confeccionar la careta y se prepara para impartir enseñanzas dentro de un nuevo curso.

-¿En Riós hay muchas caretas de Vellarrón?

-Yo tengo dos y en un curso hemos elaborado doce réplicas que sirven como adorno. Para el Entroido de este año no tenemos suficientes trajes y caretas porque aún estamos comenzando con la labor de recuperación del Vellarrón. El Concello está preparando un curso con el que los vecinos podrán aprender a crear todas las piezas que forman el Vellarrón. Yo enseño a elaborar la careta, del resto del traje se encarga otro equipo.

-¿El Vellarrón es parecido a alguna otra máscara de localidades próximas?.

-Considero que es muy parecido al de Viana o Vilariño de Conso.

-¿Dónde encontró información del Vellarrón?

-En el pueblo de A Veiga do Seixo hay una familia que facilitó detalles del Vellarrón y poco a poco fuimos creando el traje. Hoy ya se puede ver un Vellarrón completo, aunque no es suficiente para organizar una comparsa de Carnaval. En próximas ediciones espero que podamos contar con un buen número de trajes en Riós.

-¿Qué le aporta la confección de la careta?

-Una gran satisfacción. Me da vida porque estoy jubilado y paso muchas horas en el taller creando la careta. Me hace mucha ilusión que se recupere el Entroido de Riós, el Vellarrón y las tradiciones de los pueblos. Desde pequeño me gusta mucho el Entroido.

-¿Necesita mucho tiempo para crear la careta?.

-Bastante. La careta es muy laboriosa, pero económicamente no cuesta mucho.

Cigarróns e peliqueiros (Val de Verín e Laza), en Mitos, crenzas e costumes da raia seca

O cigarrón, tamén chamado peliqueiro (na parte de Laza) –e felo en Maceda–, é a máscara máis importante e representativa do Val de Verín. Sobre as súas orixes e antigüidade corren varias versións; en Laza existe a lenda de que os peliqueiros eran servintes ou homes que pertencían á garda do Conde de Monterrei, que ían de vez en cando por alí para cobrarlles o tributo imposto polo Sr. Conde. Outra versión coñecida é que os cigarróns axudaban o Conde nas cacerías –ás que este era moi afeccionado–, choutando pola enfoscada facendo soar os chocallos para que saíra a caza a lugar apropiado. Dicir que a lenada está aí, saída do pobo, comentada e analizada por uns e por outros, pero o certo é que as verdadeiras orixes da máscara pérdense en tempos ben antigos da que posiblemente aínda quedan para mostra compoñentes de tipo zodárico como pode ser a pelica ou mesmo outros aspectos rituais no seu comportamento.

Xesús Taboada Chivite corrobora estas versións sobre as orixes dos cigarróns:

(...)

A máscara de cigarrón consta das seguintes partes, unha carauta con forma humana, feita de madeira –cortada en boa lúa–, na que resaltan pintadas as cellas, as pestanas, as meixelas, uns amplos e retorcidos bigotes, barba (feita de pel de lebre) e a boca entreaberta mostrando os dentes e deixando entrever un cínico sorriso. Na parte superior da carauta leva unha especie de mitra feita con lamia de lata, na que se pintan predominantemente animais salvaxes, antigamente tamén se lle pintaban motivos vexetais ou astrais; nos extremos da parte inferior colga un pondón por cada lado de cor verde e vermello, preferentemente. A mitra pola parte posterior leva unha pelica de animal salvaxe, colgando en forma de rabo polas costas; dende a parte máis alta da mitra colgan tamén uns longos penachos de rabo de cabalo. A carauta está feita con madeiras de bido ou amieiro, por ser madeiras boas de traballar, correosas e lixeiras; no seu conxunto vén pesando aproximadamente quilo e medio.

O resto da vestimenta que emprega o cigarrón consta dunha camisa de cor branca, con gravata preferentemente de cor vermella; unha curta chaquetiña adornada con galóns e ornamentos dourados. Nos hombreiros da chaquetiña leva unhas xarreteiras de tipo militar das que colgan flocos dourados. A chaquetiña cerra na parte frontal cunhas cintas de cores, en lazada. Amarrado a chaquetiña cuns broches, leva un pano de varias cores, posto por enriba das charretas e colgando polas costas. Na cintura leva unha apertada faixa e por riba dela un cinto con grandes chocallos que penduran pola parte de atrás, entreverando os machos (de son grave) e as femias (de son agudo) para que soen ben a medida que se move o cigarrón. Tapando parte das pernas viste un curto calzón con varias rondas de flocos ou pondóns (sobre 220) sobrepostos de cor branca e borlas (pondóns máis grandes) de varias cores nos laterais. No resto das pernas leva medias brancas que cobren ata os xeonllos, suxeitas con ligas. Nos pés levan calzado baixo de cor negra. E na man portan unha especie de látego ou tralla de coiro.

O conxunto do traxe que viste o cigarrón ou peliqueiro sobe dos mi douscentos euros, dado que a súa confección é totalmente artesanal e require moito tempo para facelo. Moitas costureiras e xastres –como os Añel de Castro de Laza– pasan dende o ano novo, polas noites, cosendo nos traxes para podelos ter rematados nas datas de entroido.

O cigarrón chouta e corre polas rúas, facendo soar os chocallos con estridente e acompasado son, batendo co seu látego ou tralla a cantos se cruzan no seu camiño. Nunca fala nin saca a carauta. É respectado por todos, ao que ninguén toca nin lle bota fariña, auga, cinsa, etc.

Mitos, crenzas e costumes da raia seca. A máxica fronteira Galego-Portuguesa; José Rodríguez Cruz, Antonio Lourenço Fontes; editorial Ir Indo (2004) pax. 281-283

Aquí tedes un estupendo vídeo realizado por Manu Sanmamede, onde se amosa o proceso de fabricación dunha careta de cigarrón, enlazando o cigarrón e o castelo de Monterrei, como dous elementos fundamentais do patrimonio sentimental dos habitantes da comarca: Cigarrón, volta a orixe.

.

As rutas de Fernando Serrulla: Vilardecervos

Fernando Serrulla é un vasco de Monterrei. Desde que chegou a nosa terra sempre amosou admiración e compromiso co noso patrimonio cultural e natural. Desde hai algún tempo alégranos os sentidos cos vídeos que sube a súa canle de youtube, onde deixa constancia da fermosura das nosas paisaxes cunhas marabillosas fotos acompañadas dunha non menos excelente música. Subo aquí o vídeo da súa ruta por Vilardecervos, pero podedes ver máis aquí.

E se queredes saber máis das minas, premede aquí.

Nas beiras do Larouco, de Antonio Rodríguez Colmenero

"(...) Saceda é un fitotopónimo, esto é, un nome de lugar derivado dunha especie vexetal, o salgueiro, que en latín é salix e na versión adxetival neutra plural pode dar salliceta, salgueiral, que é o mesmo que Saceda.

Pero Saceda enterra as súas raíces históricas moi fondo, xa en época prerromana. Non cabe dúbida que na etapa máis pura da cultura máis tipicamente castrexa foi a capital e punto de referencia de todo o val; mais non a aldea actual senon o seu castro, ó que lle chaman Cidá, o que posúe unha localización ideal no medio dunha chaira de terras diversamente fértiles, pero en todo caso variadas e ás veces ricas, o mesmo desde a vertente agrícola que pastoril. O outeiro móstrase escarpado polo sur e occidente, de fácil acceso polo leste e suavemente expandido en derrame polo norte.

(...)

O xacemento castrexo componse de varios recintos singularmente concatenados, de tal xeito que, mentres para o sur, o lugar de máis difícil acceso, existe unha soa muralla, para noroeste chegan a contabilizarse ata catro sucesivas. O segredo radica na disposición, non concéntrica, senón imbricada dos aneis defensivos, que se espacian cara o norte seguindo a cadencia dunha máis ampla superficie do castro.

Na parte de oriente aínda é adiviñable a liña dun grande foxo, imprescindible a causa da vulnerabilidade desta banda da fortaleza castrexa.

(...)

Nas beiras do Larouco. Roteiros pola Natureza e a Historia. Antonio Rodríguez Colmenero. Concello de Cualedro; Secretaría Xeral para o Turismo. 1995 (pax. 83)

A Facultade de Xª e Hª da Universidade de Santiago apoia as reivindicacións da Plataforma

ESTELA FUNERARIA DE RIÓS. S. III DC

Recollido da Asociación Cultural Alto Támega

Apareceu na casa rectoral de Riós, facendo de lumieira nunha porta interior. Actualmente depositada na igrexa parroquial de Riós.
Rematada en frontón triangular, pouco frecuente en Galicia, e con motivos de significado astral: lúa crecente, roseta hexapétala...
G NIGRINI/ VS ALBINU/ S G ALBIANO/ NIGRINO AN/ XVI FMP/ DMS
Gneo Nigrinus Albinus adicou un monumento ó seu fillo, Gneo Albiano Nigrino, de 16 anos. Consagrado aos deuses Manes.

(F. Fariña Busto. Galicia no Tempo)

Liña de tempo de Monterrei

Monterrei on Dipity.

Así non

La Duquesa de Alba en Monterrey

Galicia Dixital martes, 01 de marzo de 2011. Joaquín Nieves

La actualidad manda y en esta ocasión permite mirar al pasado. En papel couché ocupa páginas la Duquesa de Alba, al igual que sucedía a mediados del pasado siglo. Entonces en el magazine "Luna y Sol" y, hoy en el "Hola", el protagonismo llegaba de la mano de los Grandes de España, por sus títulos nobiliarios y acontecimientos sociales.

Las bodas de Cayetana fueron acontecimientos del siglo, como, sin duda, se repetirá de producirse su tercer enlace como los anteriores por amor de amar y sentirse amada.

 De la Casa de Alba, la actual duquesa, fue la primera de las ilustres damas del madrileño palacio de Liria que visitó el Castillo de Monterrey, en Verín, accediendo por la "Calzada Real", para conocer sus posesiones en tierras orensanas, acompañada por el alcalde de Verín, Manuel Pérez García Sabugo y el Comisario de Monumentos y Excavaciones Arqueológicas e historiador Jesús Taboada Chivite, quien en un portafolios llevó la documentación referida a la Plaza Fuerte, datos que Cayetana escuchó con atención.

De aquella visita, estamos en condiciones de brindar aqui el único documento gráfico exclusivo para "Galegos", si el coordinador tiene la gentileza de publicar la vieja postal, que puede considerarse novedosa exclusiva informativa de máxima actualidad por las noticias traídas y llevadas estos días por la prensa del corazón.

En la fotografía, en un reclinatorio está orando en la Iglesia de Monterrey la Duquesa, flanqueada por las esposas del gobernador de Orense y del alcalde de Verín y, en el grupo, con el portafolios bajo el brazo, Jesús Taboada y un grupo de caras conocidas verinenses que se vieron gratamente sorprendidas por la presencia de la dama.

Según se había expresado doña Cayetana, prometía volver en otra ocasión, alojandose en el Parador de Turismo para disfrutar de la belleza del Valle que se extendía a sus pies.

Pero la Duquesa, de no haber realizado otras visitas posteriores, al menos de incógnito, no nos consta lo que podría ser noticia, como lo había sido hace más de medio siglo, teniendo en cuenta que hoy lo permiten nuevos accesos y Verín es ciudad fonteriza, por la que transcurre la Autovía de las Rías Baixas, con empalme a la de Portugal por Chaves. Contando Monterrey con un centro hostelero de primer orden que hace atractivo el recinto rodeado de murallas medievales.

Por tierras de Galicia. Monterrey y el camino de Santiago, de Benigno González de Sologaistúa; Madrid, 1944

"El camino que sube a Monterrey es una calzada antigua, empedrada de grandes losas desiguales; al comienzo de la subida se encuentran algunas casas pobres, casi míseras; por eso sorprende más ver en ellas fustes de columnas, capiteles, escudos y piedras bien labradas que, sin duda alguna, no corresponden a sus misérrimas fábricas; son los despojos de Monterrey, es la rapacidad inculta y voraz que va mondando y desvalijando poco a poco las ruinas veneradas.

Sigue el camino ascendiendo entre curvas graciosas; la mayor parte del trayecto va bordeando la solidísima cerca de piedra que rodeaba la magnífica posesión que aquí tuvieron los jesuítas.

Se llega por fin a la puerta del recinto exterior de la fortaleza y, entrando por ella, se da en una esplanada tapizada de verde hierba, sobre la que extiende sus brazos una cruz monumental de piedra. Aun hay que subir una corta pero fuerte pendiente; ya se dibuja el airoso arco ojival de la entrada principal de la fortaleza; al trasponer este bellísimo arco apuntado, de la más pura traza, el ánimo se transporta a los siglos pasados, y me parece que en pocos pasos he recorrido hacia atrás el camino de varios siglos"

pax. 41,42

Estela do Guerreiro de Pedralta (Castrelo do Val)

Actividade para descubrir as características da estela de Pedra Alta, atopada en Castrelo do Val, e reflexionar sobre a importancia e uso do Patrimonio a través do debate xurdido sobre o lugar onde debe custodiarse. Acompaña á actividade un vídeo de TVE en Galicia sobre o descubrimento da pedra e a súa importancia histórica.

A Pedra Alta de Castrelo Do Val by edumonterrei

El sorprendente colegio de Monterrei, de Evaristo Rivera Vázquez, SJ. Compañía de Jesús, 2006.

El 24 de marzo de 1556, dos jesuítas -un sacerdote y un hermano escolar- atravesaban con paso cansino la villa orensana de Verín. Venían a pie desde Valladolid. La gente se les quedaba mirando con curiosidad. Ellos estaban contentos porque "habían llegado la víspera de Nuestra Señora de marzo a quien tomamos por axuda de todas nuestras cosas".

Atravesaron el puente sobre el río y acometieron la áspera calzada de piedra, muy vetusta, que serpenteaba caprichosamente monte arriba. Al terminar, quedaron sin fuerza alguna de las pocas que traían. Pero estaban as fin en su destino: el castillo de Monterrei. Lo habían divisado por el camino, mucho antes de llegar, imponente sobre un atractivo otero. Cruzaron la muralla y se dirigieron al palacio del conde, que les recibió y obsequió espléndidamente como a hijos de una prolongada gestación.

El sacerdote era Juan de Valderrábano, natural de Valladolid, que había estado ya en Galicia diez años antes (cuando era aún escolar) dando misiones por la diócesis de Mondoñedo, llamado por el obispo Soto, buen amigo suyo. Ahora venía como Rector en Monterrei y luego sería el primer Provincial de Toledo y Superior en muchas partes. El escolar se llamaba Juan González, estudiaba Teología y habría de ser el primer jesuita muerto en Monterrei.

Al día siguiente se entregaron ya al trabajo. Valderrábano se presentó al párroco y se puso a su disposición para toda suerte de ministerios. González empezó a recorrer el pequeño pueblo y todos los pueblos vecinos anunciando que, a mediados de abril, comenzarían unas clases gratuítas de Gramática junto al palacio del conde. La novedad y la curiosidad calaron increíblemente entre la gente. Aquel curso ser reunieron ya 53 alumnos. Estaba en marcha lo que sería más tarde un admirable Estudio General.

(pax. 9,10)

O soñador de tempos

Xaime Lis (Kómic libraría)

"O artista Fernando Barreira colabora coa Plataforma Cidadá para a Defensa do Castelo de Monterrei cunha edición limitada de 200 serigrafías da súa obra O soñador de tempos, un fermoso collage cheo de elementos diversos cos que o artista, de maneira magnificamente irónica, tenta plasmar a ilóxica decisión  da Xunta de empregar o histórico edificio como recinto hostaleiro.

Na súa ilustración aprezamos o Castelo sobre un fondo vermello con tres esferas, flanqueado por dous canóns para turistas (...) e algo mudado respecto á actualidade, cunha grande antena parabólica, unha piscina ou mesmo un tendal para roupa do grupo Inditex.  Esta retranca gráfica vémola incluso máis clara nas tres figuras que aparecen baixo o Castelo, nunha sorte de entrada de hotel (co nome de Monterrei sarcasticamente afrancesado: Montelerruá) grandilocuente e innecesaria, e onde unha das figuras defeca (figuradamente) no pobo.

Estamos, pois, ante unha obra de multiples lecturas, un deses deseños que podes mirar durante tempo e tempo para acabar sempre atopando algún detalle no que non repararas.

Sen desmerecer o estilo de Barreira o visionado do seu collage lémbrame directamente o traballo de Terry Gillian, o único estadounidense dos xeniais Monty Python e responsable das surrealistas animacións que realizaba con fotografías antigas recortadas para os programas e películas do grupo humorístico.  Tamén no seu estilo gráfico atopo pousos do traballo doutro grande ilustrador galego, Reimundo Patiño, autor, xunto con Xaquín Marín, de Dúas Viaxes, considerada a primeira obra de banda deseñada en galego."

Podes mercar O soñador de tempos poñéndote en contacto con edumonterrei@gmail.com, ou en Santiago, en Kómic (San Pedro de Mezonzo, 34) e na galería de arte Terra de sombras (Fernando III, 22). 

O meu Monterrei

Eladio Anxo Fernández Manso

Hai uns 8 anos, no meu antigo blog 'Caladiños', escribín isto sobre Monterrei. Daquela estaba lonxe de imaxinar a lea nas que nos meteu a absurda idea da Axencia de Turismo de trasladar o Parador a fortaleza. Con este artigo quero iniciar unha serie na que os que queirades escribades sobre os vosos recordos e sentimentos sobre o castelo: "O meu Monterrei", animádevos a participar mandando os vosos escritos e fotos ao correo edumonterrei@gmail.com.

Coa madriña na Torre de Don Sancho

Entre os lugares que teñen un espazo importante na miña memoria figura nos primeiros lugares o castelo-fortaleza de Monterrei que preside maxestosamente o val do mesmo nome. Subir ao castelo a dar un pasei foi, a aínda é, habitual para os que alí nos criamos, sobre todo cando queremos ensinarlles ás visitas o mellor da nosa terra da raia seca. Hai outras lembranzas do castelo, máis íntimas e algo canallas, ao abeiro da noite, ás veces en boa compañía.

Alí celebrouse hai anos o xogo de rol, Irmandiños, a revolta, que ten acadado un gran éxito. Os irmandiños de hoxe gañáronlle aos malfeitores, como ocorreu tamén na revolta histórica de 1467, aínda que enseguida deixaron de novo paso aos señores. Grazas a labor de Taboada Chivite, e máis recentemente de Xerardo Dasairas, podemos coñecer a historia de Monterrei e imaxinar a vida das xentes que alí viviron.

Monterrei é un dos conxuntos monumentais (paisaxístico, artístico e militar) máis importantes de Galicia, sen embargo non ten a sona doutros de menor entidade. Velo desde o val xa impresiona, pero o mellor é subir andando desde o barrio da San Lázaro (en Verín) ou, polo menos, facer camiñando todo o Paseo das Donas desde o cruceiro. É inadmisible que se permita subir cos coches ata a entrada do Patio de Armas. Ao cruzar a primeira liña de murallas desviámonos á esquerda e atravesamos a elegante e recia porta principal para achegarnos á fermosa portada gótica do Hospital de Peregrinos, onde se representa o Tetramorfos.

Unha das intervencións máis lamentable que se teñen feito en Monterrei constitúea o asfaltado da rúa que ascende desde o Hospital. Neste país soterramos en asfalto a terra e as pedras, tan mal lle queremos? Se continuamos cara o cume percorremos as rúas coas casas en ruínas da aldea, antiga sede do Concello de Monterrei, ao que pertence o castelo (e non a Verín como os da vila pretenden, un chisco de localismo non fai mal!). Penso que habería que facilitarlles aos propietarios desas casas a súa restauración respectuosa co entorno ou que Patrimonio as merque para destinalas a actividades culturais ou lúdicas, porque a alternativa é que se veñan todas abaixo. Para poñer en valor todo o recinto fai falta crear un Padroado que vixíe o seu coidado e leve a cabo unha programación de actividades que lle dea vida como espazo de lecer e cultura (aquí actuaron os Heredeiros da Crus ou Amancio Prada).

Podemos retroceder e subir polo estrada por onde mal acostuman a facelo os coches. Bordeando a acrópole polo leste había antes un fermoso paseo baixo os tileiros, pero unha enfermidade acabou con eles. Percibo dous cambios significativos na paisaxe respecto da miña mocidade: por unha banda, a perda de árbores no monte e, por outra, o aumento das edificacións ‘en calquera sitio’ do van deixando cada vez menos espazo ao monte e ás terras de labor (a concentración parcelaria, autovías e estradas tamén fixeron a súa contribución aos desafortunados cambios na paisaxe). Seguindo a rota anterior torcemos á esquerda nunha entretida camiñada entre portas e cercas.

A outra alternativa supón rodear o núcleo do castelo polo sur, seguindo as liñas das potentes murallas e garitas que miran ao sur, a Portugal. Desde este lado podemos ver aos nosos pés o Parador Nacional que nos puxo D. Manuel (grazas!) construído por riba do antigo Colexio de Xesuítas, un centro educativo de moita relevancia. Antes, arredor de 1490, instalárase en Monterrei a primeira imprenta de Galicia. Merece a pena deterse a mirar o castelo: o muro ameado, a igrexa, a Torre das Donas e, sobre todo, as bonitas galerías do Pazo dos Condes.

Entrando no Patio de Armas recíbenos un pozo con lenda. A lenda di que hai un túnel escavado desde o pozo ata a única fonte do entorno. Este era o gran problema da fortaleza e para protexer a fonte se construíu un pequeno parapeto militar durante as guerras con Portugal no s. XVII, a Atalaia. Unha vez visitado o castelo, paga a pena dar un pequeno paseo ata a Atalaia e a fonte. Cando eramos nenos tamén non dicían que arroxaban ao pozo aos condenados, daquela non sorriamos.

A igrexa románico-gótica de Santa María é pequena pero cun gran valor artístico: os canzorros, a portada gótica ao norte rodeada por tumbas baixo arcos e no seu interior o retablo de pedra con escenas da Paixón.

Por suposto, hai que contemplar desde o patio, de vagar, as dúas galerías renacentistas. A sucesión de columnas e piares, coroados pola Torre das Damas forma unha fachada de gran elegancia e fermosura. No restaurado interior do pazo podemos visitar o Museo.

Na Torre de Don Sancho co Parador e o val ao fondo

Deixo para o final a Torre da Homenaxe ou de D. Sancho, do século XV, de grosos e sobrios muros. Non me canso de subir a ela, mirando polas ventás de cada andar, tocando os sinais dos canteiros que labraron os perpiaños, ata chegar arriba e desde alí dominar coa vista o val de Monterrei. A pesar dos estragos podemos pasar un bo rato mirando cara norte, o monte de San Salvador e o descorrer do río Támega desde a serra de San Mamede, ao leste vemos a vila de Verín (como case todas as de Galicia, fea, chea de abusos urbanísticos) e ao fondo os montes de Campobecerros, Ríos e Vilardevós, cara o sur seguimos o Támega cara a raia e Chaves, a terra dos inimigos de onte, aos que tanto lles debe a fortaleza. Cara o oeste, ao fondo, no alto, o mítico monte Larouco, e no val o río Búbal leva as súas augas cara o Támega. A súa beira Vilaza, e dous quilómetros ao norte, Albarellos de Monterrei e a rúa dos Caladiños.

CONSELLO DA CULTURA & AXENCIA DE TURISMO DE GALICIA

O conflito arredor das obras de acondicionamento como hotel do castelo de Monterrei maniféstase na distinta visión que sobre as mesmas teñen dúas institucións: a Axencia de Turismo (responsable da xestión do monumento) e o Consello da Cultura Galega.

O Parador e o Castelo de Monterrei

Despois de ler coa axuda do profesor/a os artigos anteriores, que resumen o Informe do Consello e a nota de prensa coa que contestou a Axencia, responde ao seguinte cuestionario:

1. Resume as competencias e funcións das dúas institucións. Botálle unha ollada as súas webs:

http://consellodacultura.gal/index.php

http://www.turgalicia.es/canle-institucional/turismo-de-galicia/a-axencia?langId=gl_ES

2. Un monumento histórico coma o castelo de Monterrei, está relacionado coa cultura ou co turismo, ou cos dous? por que? Que cres que é máis importante, o uso cultural ou o turístico? son incompatibles? por que?

3. O feito de que estea xestionado por Turismo en vez de por Cultura, dentro do organigrama da Xunta, cres que é axeitado? a que lle dá máis importancia o goberno galego á hora de xestionar o Patrimonio?

4. No Informe do Consello da Cultura dise que Monterrei 'non é un castelo sen máis', que quere dicir con esa frase?

5. Tamén se fala do 'ambiente', a que se refire? cres que un hotel no castelo modifica o 'ambiente' do conxunto? por que?

6. Que propón o Consello para 'poñer en valor' o monumento? que significa para ti esa expresión 'poñer en valor'?

7. Comenta a frase: 'unha arquitectura en desuso é unha arquitectura morta'. Que medidas propoñen o Consello e a Axencia para que Monterrei non sexa unha arquitectura morta? a quen beneficia a proposta do Consello? e a da Axencia? por que se opón o Consello á construción do hotel no castelo?

8. Buscando en Internet define brevemente os seguintes conceptos: Conxunto Histórico, Ben de Interese Cultural (BIC), Plan de Viabilidade, Plan Director

9. Que significa que 'Monterrei é unha icona da paisaxe real e imaxinaria, e un elemento fundamental da identidade dos habitantes da comarca'? Coméntaa na aula cos teus compañeiros/as, e buscade un exemplo de lugar na vosa zona ao que se lle poida aplicar a mesma definición. A construción do hotel racha con ese carácter de icona e de elemento identitario de Monterrei, ou non? como reaccionarías se as autoridades fixesen unha actuación semellante no principal monumento histórico e/ou natural da túa comarca?

10. Quen debería decidir sobre o uso e aproveitamento dun monumento coma o castelo? As autoridades da bisbarra, os veciños e veciñas, os expertos en Patrimonio, a Xunta, os empresarios... Por que cres que a Axencia de Turismo non acepta a 'conferencia de consenso' que propón o Consello?

11. Que propón cada organismo para o actual Parador (a só 400 m do castelo), en perigo de peche por falta de clientes? Que proposta che parece máis axeitada? por que?

12. Cres que o feito de trasladar o Parador ao castelo atraerá máis turistas e así se poderán manter os dous establecementos hoteleiros no mesmo entorno? ti prefires visitar o castelo sen hotel ou con hotel? por que?

13. Quen paga as obras do hotel? a quen pertence a empresa Paradores? cales son os beneficios para a Axencia de Turismo de regalarlle o hotel a Paradores?

14. A quen beneficia que un conxunto histórico teña un uso cultural? e o hotel? Busca na rede o prezo dunha habitación nun hotel de catro estrelas, ti poderías durmir facilmente nun destes hoteis?

15. Por que son valiosos os monumentos coma o castelo de Monterrei? por que a xente quere visitalos? a quen pertencen? Cres que as autoridades deben garantir a conservación e o acceso de todo o mundo, sen diferenzas de riqueza, a estes elementos patrimoniais? por que?